फेरफटका

      'कोकणातलं गाव' असं म्हटलं की सर्वसाधारणपणे डोळ्यासमोर समुद्र किनारा, होड्या, दर्याकडे तोंडकरून उभ्या असलेल्या नारळी पोफळीच्या बागा, कौलारू घरं असे दृश्य उभे राहते. 

      पण कोकणचा हा प्रदेश अरबी समुद्रापासून सह्याद्रीपर्यंत पसरला आहे. त्यामुळे कोकणातील खेड्यांचे रूप सुद्धा समुद्रसपाटीपासून वरवर सह्याद्रीच्या दिशेने जाताना बदलत जाते. डोंगरांच्या कुशीत वसलेली अशी अनेक गावं आहेत. आमचं गावही त्यातीलच एक. 

मुख्य हमरस्त्यापासून लांब, डोंगरांच्या पोटात दडलेलं. 'पाण्याजवळ वस्ती' या तत्त्वानुसार वसलेलं. लहान - लहान पूंजक्यांमध्ये इथली वस्ती विभागली गेली आहे. प्रत्येक पुंजका म्हणजे एक वाडी. ( कोकणात वाडी म्हणजे नारळी पोफळीची बागसुद्धा आणि मानवी वस्तीसुद्धा )  

जांभ्या दगडाचे चिरे ( वीटा ) वापरून बांधलेली टुमदार घरं. परिसरात नारळ, पोफळी ( सुपारी), आंबा, फणस, काजू, रातांबे ( कोकम ), जांभूळ, ई. झाडांची गर्दी. या सगळ्या हिरव्या पार्श्वभूमीवर उठून दिसणारी विविध रंगात रंगवलेली सुंदर देऊळं. एका वाडीतून दुसऱ्या वाडीत जाण्यासाठी छोट्या छोट्या पायवाटा. अशा पायवाटांवरून चालत जाणं एक वेगळाच अनुभव असतो..... वाटेच्या दोन्ही बाजूला मोठमोठाली झाडं , जुने वृक्ष असतात. या वृक्षांवर स्वैरपणे पसरलेल्या वेली.... शेवाळाच्या बरोबर येणाऱ्या अगदी सूक्ष्म, नखाऐवढ्या फुलांपासून ते पार ओंजळीत भरतील इतकी मोठी फुले.... वेगवेगळ्या रंगांची..... मोठ्या वृक्षांच्या फांद्यांमधून डोकावणारी सूर्याची सोनेरी किरणं. ही किरणं आणि झाडांच्या फांद्या, पानं यांच्यातून विणलेला ऊन सावल्यांचा सडा निसर्गाने घातलेल्या पायघड्या भासतात. झाडांवर मुक्तपणे बागडणाऱ्या पक्ष्यांचे आवाज ऐकू येतात..... हे पक्षी सुद्धा निरनिराळ्या प्रकारचे असतात..... मोर, पाचुकवडा, हळद्या, साधा कवडा, बुलबुल, शिपाई बुलबुल, खंड्या, सुतार पक्षी, सुगरण पक्षी, भारद्वाज, ककणेर.... किती नावं घ्यावीत.....  वेगवेगळ्या प्रकारचे कीटक, सर्डे आजूबाजूच्या पाचोळ्यातून मधूनच सळसळ करत असतात. 

   बागेतला सर्डा

     परिसरातील रंगीबेरंगी फुले

निसर्गातील या सर्व घटकांचे निरीक्षण केले की एक वेगळाच आनंद मिळतो. ज्या निसर्गामुळे आपले अस्तित्त्व आहे त्या निसर्गाशी जोडल्याचा भास होतो. आपणही या निसर्गाचाच एक भाग आहोत , निसर्गातील सगळे घटक एकमेकांवर अवलंबून आहेत या भावना काही आपल्याला नवीन नाहीत. शाळेत असताना 'biosphere', 'ecosystem', 'food chain', 'food web', 'the cycle of nature' अशा वेगवेगळ्या नावांनी या संकल्पनांशी आपला परिचय झालेला असतो; पण ते पुस्तकातलं आपण पुस्तकातच ठेवतो. प्रत्यक्षात मात्र त्या भावना कळत - नकळत लुप्त होतात. 

        म्हणूनच अशा एखाद्या untouched ठिकाणी गेले की विस्मृतीत गेलेल्या या भावना पुन्हा नव्याने जाग्या होतात....आणि त्यातून जो आनंद व समाधान मिळते त्याची तुलना कदाचित कशाशीच करता येणार नाही..... झाडाला सुपारी कशी लागते...... ककणेर ( धनेश Indian hornbill ) आपल्या पिल्लांना घरट्याच्या रस्ता लक्षात ठेवायला कसे शिकवतो.... घार सावज कसे पकडते..... विविध वेळी पक्षी किती वेगवेगळ्या प्रकारचे आवाज काढतात..... अशा असंख्य गोष्टी अनुभवता येतात..... गरज असते केवळ निरखून पाहण्याची.....