प्राचीन श्री लक्ष्मीकेशव मंदिर, कोळीसरे ( जि. रत्नागिरी )

         कोकणाला जसे अफाट सृष्टीसौंदर्य लाभले आहे तसाच अतिशय समृद्ध असा सांस्कृतिक वारसा देखील लाभला आहे. या वारसाच्या केंद्रस्थानी आहेत कोकणातील असंख्य प्राचीन देऊळं आणि मंदिरं. 

 कोकणातील ग्रामजीवन, उत्सव, सण, परंपरा, कथा, आख्यायिका - थोडक्यात कोकणची संपूर्ण संस्कृतीच या मंदिरांभोवती गुंफली गेली आहे.  

 

 सभोवताली रम्य वनश्री, कधी समोर खळखळणारा दर्या, दुर्गम स्थान, परिसरातील नीरव शांतता, हिरव्या पार्श्वभुमीवर शोभून दिसेल अशी रंगसंगती असे या मंदिरांचे स्वरूप असते. असेच एक सुंदर मंदिर म्हणजे कोळीसरे येथील श्री लक्ष्मीकेशव देवस्थान. 

कोळीसरे हे गाव रत्नागिरी जिल्ह्यात आहे. निवळी जयगड रस्त्यावर जयगडकडे जाताना चाफे तिठ्यापासून १० कि. मी. अंतरावर कोळीसरे गावाचा फाटा लागतो. या रस्त्यावर मंदिराचा उल्लेख असलेला एक मोठा निळा फलक आहे. त्यामुळे फाटा शोधायला फारसा वेळ लागत नाही. फाट्या पासून २ कि. मी. आत गेल्यावर कोळीसरे गावाच्या अगदी अलीकडेच डावीकडे मंदिराचा रस्ता जातो. शेवटपर्यंत डांबरी रस्ता आहे. रस्ता जिथे संपतो तिथे गाडी लावून पायऱ्यांनी खाली गेले की समोर दिसतो तीन मंदिरांचा समूह. पहिले श्री मारुती मंदिर लागते. लगेच समोर उजव्या बाजूला आहे ते मुख्य श्री लक्ष्मीकेशवाचे मंदिर तर डावीकडे जे दिसते ते मंदिर आहे श्री रत्नेश्र्वराचे. 

                               मंदिराकडे जाणारी वाट 

 

मंदिराचा परिसर अतिशय शांत आणि गर्द वनराईने नटलेला आहे. हे मंदिर बरेच प्राचीन असून श्री लक्ष्मीकेशवाची मूर्ती नेपाळमधील गंडकी नदीत मिळणाऱ्या काळसर तांबूस रंगाच्या शाळिग्राम शिळेतून घडवलेली आहे. मूर्तीची रचना, कलाकुसर फारच सुबक आहे. चतुर्भुज असलेल्या या मूर्तीच्या खालच्या उजव्या हातात अर्ध उमललेले कमळ ( पद्म ), उजव्या वरच्या हातात दंडयुक्त शंख, वरच्या डाव्या हातात दंड युक्त चक्र आणि खालच्या डाव्या हातात षटकोनी दंड असलेली लंबगोलाकार गदा आहे. हा आयुधक्रम ' पशंचग ' ( पद्म , शंख, चक्र, गदा ) असल्यामुळे ही मूर्ती केशवाची आहे अशी माहिती आपल्याला मिळते. तसेच मूर्तीच्या प्रभावळीवर दशावतार कोरलेले दिसतात. मूर्तीच्या डावीकडे लक्ष्मी तर उजवीकडे गरुड उभा आहे. मूर्तीच्या शिल्पकलेविषयी चित्रांसोबत सविस्तर माहिती मंदिर आवारातच फलक रूपाने प्रसिध्द करण्यात आली आहे. त्यावरून ही मूर्ती कोल्हापूरच्या शिलाहार राजांच्या काळात ( इ.स. ९ ते १२ वे शतक ) कधीतरी बनवली गेली असावी असे कळते. 

                                 मूर्तीचे मूळ पाषाण स्वरूप ( फलकावरील फोटो )         

                          

आम्ही गेलो तेव्हा सकाळची पूजा सुरू होती. त्यामुळे मूर्तीचे मूळ पाषाण स्वरूप नीट पाहता आले नाही. तरीही बाहेर लावलेल्या चित्रांमुळे मूर्तीच्या सौंदर्याची कल्पना येते. मंदिराच्या गाभाऱ्यातच गणपतीची एक सुंदर मूर्ती आहे. ती आपले लक्ष वेधून घेतल्याशिवाय राहत नाही. 

 

                                पूजा सुरू असताना

मंदिराच्या चौथऱ्याच्या खोदाईच्या वेळी जमिनीत जिवंत झरा सापडला. मूर्तीच्या ( चौथाऱ्याच्या ) खालून हा झरा वाहतो. म्हणून त्यास ' तीर्थ ' असे म्हणतात.  गंगेच्या पाण्याप्रमाणे या झऱ्याचे पाणी बाटलीत भरून ठेवले तर बरेच दिवस टिकते. मंदिराच्या आवारातच या पाण्याच्या प्रवाहापर्यंत जाण्यासाठी पायऱ्या बांधल्या आहेत. या प्रवाहाचा संथ आवाज या परिसराच्या चैतन्यात भर घालतो.

मंदिराच्या बांधकामाची शैली साधी आहे. मंदिराच्या सभामंडपात आणि संपूर्ण आवारात बरेच आधुनिक बांधकाम दृष्टीस पडते. परंतु तरीही काही ठिकाणी जुने घडीव दगडांचे किंवा लाकडी बांधकाम सुद्धा पाहायला मिळते. एकूणच हे मंदिर आपल्या नीट नेटक्या बांधणीमुळे, अतिप्राचीन शिल्पकलेमुळे आणि परिसरात वसणाऱ्या त्या प्रसन्नतेेमुळे पर्यटकांना व भाविकांना मोहून टाकते......