माणसाला व्यक्त होण्याची नैसर्गिक ऊर्मी असते तो जे काही पाहतो, अनुभवतो त्याची तो नोंद करून ठेवतो, ती गोष्ट इतरांना सांगतो. यातूनच मनुष्याच्या उत्क्रांतीत भाषा, लिपी व कलेचा शोध लागला.
याच उत्क्रांतीच्या काही पाऊलखुणा मला पाहायला मिळाल्या. इसवी सन पूर्व १०,००० वर्ष या काळातील प्रस्तर कला ( Rock art ) कोकणात अनेक ठिकाणी उजेडात आली आहे. त्यास कातळशिल्प ( petroglyphs ) असे म्हणतात.
एकट्या रत्नागिरी जिल्ह्यामध्ये ७२ ठिकाणी जवळपास १७०० कातळशिल्प मिळाली आहेत. त्यातीलच एक प्रमुख ठिकाण आहे उक्षी.
उक्षी हे गाव रत्नागिरी पासून सुमारे २३ कि.मी. अंतरावर आहे. निवळी - जयगड रस्त्यावर करबुडे गावातून उक्षीचा फाटा जातो. गुगल मॅप्सवर ' ukshi petroglyphs ' असे शोधल्यास रस्ता चटकन सापडतो.
उक्षीला दोन ठिकाणी कातळशिल्प मिळाली आहेत. त्यातील पहिली जागा ही अगदी रस्त्याकडेला आहे. इथे अनेक गूढ आकृत्या कोरलेल्या आहेत. त्यातून काय चित्रित करण्याचा प्रयत्न केला आहे ते अजून पुरते समजलेले नाही. पण गोल नक्षी, नागमोडी रेषा, साधारण ' T' आकारातील आकृती, कंगव्यासदृश आकृती अशी ही शिल्प आहेत.
हे ठिकाण पाहून रस्त्याने थोडे ( सुमारे १-१.५ कि.मी. ) पुढे गेले की दुसऱ्या site चा फलक ( फाटा ) लागतो. इथून आत गेल्यावर एक चिऱ्याचा कठडा दिसतो. त्या कठड्याने संरक्षित केलेले शिल्प पाहणाऱ्याला थक्क करते....
हे शिल्प आहे हत्तीचे, आणि तेही साधेसुधे नाही तर तब्बल १८ फूट × १२ फूट ( ५.५ × ३.७५ मीटर ) इतकं मोठं !!!
हा Asiatic male elephant आहे.
त्याचे सुळे, पायांची बोटे व्यवस्थित दर्शवलेली आहेत. डोळे व कान कलात्मक पद्धतीने चित्रित केले आहेत.
ही कातळशिल्प शोधणाऱ्या ' निसर्ग यात्री ' या संस्थेने दोन्ही शिल्पांभोवती संरक्षक कठडे व शिल्प नीट पाहता यावी यासाठी रॅम्प बांधले आहेत.
आधीच्या ठिकाणी पाहिलेल्या गूढ आकृत्या आणि नंतर हा हत्ती बघून मध्याश्मयुगीन / नवाश्मयुगीन मानवाची कलात्मक प्रगती लक्षात येते. हत्तीचे इतके भव्य शिल्प, आडव्या पृष्ठावर इतक्या अचूकपणे कसे कोरले असेल याचे शिल्प बघताना कोडे पडते.
 |
| आयताकृती शिल्प |
रत्नागिरीच्या परिसरात अशी अनेक कातळशिल्प सापडली आहेत, असे मागे मी म्हटले. त्यापैकी उक्षी समवेत एकंदर कोकणातील ९ कातळशिल्प ठिकाणे ही जागतिक वारसा स्थळ दर्जा मिळण्याच्या युनेस्कोच्या प्रस्तावित यादीत समाविष्ट करण्यात आली आहेत.
अश्मयुगीन मानवाच्या या कलाकृती म्हणजे आपला ऐतिहासिक व सांस्कृतिक ठेवा आहेत. पारंपारिक रीत्या स्थानिक लोकांनी ' पूर्वजांचं देणं ' म्हणून ही शिल्प जपली, तर त्यातील काही दुर्लक्षित होऊन नष्ट झाली. आज त्याचं महत्त्व कळल्यावर आपण ती अधिक सजगपणे पाहायला हवी.....
No comments:
Post a Comment