किल्ले रत्नदुर्ग (भगवती किल्ला )

दिवाळीची सुट्टी आणि सहल हे माझ्यासाठी जणु एक समीकरणच झाले आहे. दिवाळी आहे आणि आम्ही कुठे फिरायला गेलो नाही हे अशक्य आहे. फार लांब जाता आले नाही तरी जवळपासचे एखादे ऐतिहासिक ठिकाण, एखादे पुरातन मंदिर - काहीतरी पाहायलाच हवे ! 

आणि त्यानुसार यावर्षी दिवाळी निमित्त भटकंतीचे ठिकाण ठरले - किल्ले रत्नदुर्ग !

                                किल्ले रत्नदुर्ग 

                                 

रत्नागिरी शहराच्या किनाऱ्यावरील टेकाडावर हा किल्ला वसलेला आहे. शहराकडून येणारा मुख्य रस्ता थेट किल्ल्याच्या पायथ्यापर्यंत येतो. रस्त्यात जागोजागी मार्गदर्शक फलक असल्यामुळे अडचण येत नाही. तसेच पायथ्यापासून बालेकिल्ल्यापर्यंत गाडी जाते. त्यामुळे पायी चढण फारसे नाही.  पायथ्याकडून डावीकडच्या रस्त्याने वर जाताना वाटेत श्री सांब व श्री जोतिबा मंदिर लागते. हा सारा पेठ किल्ल्याचा भाग आहे. येथे दाट झाडी आणि वस्ती आहे. याच रस्त्याने भागेश्र्वर मंदिराकडून पुढे जाऊन भगवती बंदराकडे न जाता डावीकडच्या रस्त्याने गेलो की आपल्याला डाव्या बाजूस टेकाडावर काही जोती आणि तटबंदी दिसते. इथे वर जाण्याकरिता पायवाट आहे. तिथे न जाता डांबरी रस्त्याने वर गेल्यास आपण थेट बालेकिल्ल्याच्या दरवाजापाशी पोहोचतो. तिथे वाहन लावून नुतनीकरण केलेल्या दरवाज्यातून बालेकिल्ल्यावर  प्रवेश करता येतो. 

                                श्री भगवती मंदिर 

आत गेल्यावर सर्वप्रथम नजर जाते ती श्री भगवती मंदिरावर. हीच गडावरील सर्वांत मोठी वास्तू आहे. मंदिर आकर्षक रंगात रंगवलेले असून अतिशय नीटनेटके आहे. मंदिराच्या समोरच सरखेल कान्होजी आंग्रे यांचा अर्धपुतळा आहे. कान्होजी आंग्रे यांचा मुलगा सेखोजी आंग्रे यांनी इ.स. १७३१ मध्ये श्री रत्नेश्र्वरी भगवती देवीचे मूळ हेमाडपंती मंदिर बांधले असा ऐतिहासिक उल्लेख आहे. पुढे दानशूर भागोजी शेठ कीर यांनी १९४० साली त्याची पुनर्बांधणी केली आणि १९८९ मध्ये मंदिरास सद्यस्वरुप प्राप्त झाले. 

                                   सरखेल कान्होजी आंग्रे यांचा अर्धाकृती पुतळा 

मंदिरात चांदीच्या महिरपीत श्री भगवती देवीची चांदीचा मुखवटा चढवलेली अतिशय देखणी मूर्ती आहे. 

ही देवी कोल्हापूरच्या महालक्ष्मीची बहीण मानली जाते. आख्यायिका अशी की कोल्हासूर दैत्याचा भाऊ रत्नासुर याचा वध केल्यावर भगवती देवी गडावर या स्थळी स्वयंभू रूपात राहिली. रत्नासुराचा वध केला म्हणून तिला रत्नेश्र्वरी भगवती हे नाव पडले. 

गडाच्या इतिहासाबद्दल सांगावे तर काहींच्या मते इथे सर्वप्रथम शिलाहारांनी किल्ला बांधला तर काहींच्या मते हा किल्ला बहामनी काळात बांधला गेला. पण गडाची बांधणी टप्प्याटप्प्याने झाली असली पाहिजे असे तज्ज्ञांचे मत आहे. इ.स. १६७० च्या सुमारास कोकणातील अनेक किल्ले शिवाजी महाराजांनी स्वराज्यात आणले त्यामध्ये रत्नदुर्गाचा देखील समावेश होता. १७१० ते १७५५ या काळात तो आंग्र्यांकडे होता व पुढे पेशव्यांकडे आला. गडावर भगवती देवीचे मंदिर असल्याने गडाला भगवती किल्ला असेही म्हणतात. 

मंदिराच्या परिसरात काही चौथरे बांधलेले आहेत. त्याच्या जवळून जाणाऱ्या वाटेने गेले की डाव्या बाजूस आधी विहीर दिसते. तिथून पुढे तटावर चढण्यासाठी पायऱ्या आहेत. संपूर्ण तटबंदीवरुन छान फेरफटका मारता येतो. बालेकिल्ल्याला वाघ्या, टेळक्या ( टेहाळणी), वेताळ, मारक्या , बसक्या, रेडे आणि प्रवेशद्वाराजवळ गणेश असे एकूण सात बुरुज आहेत. वेताळ बुरुजापाशी वेताळाची लहानशी देवळी आहे. तटबंदीवरुन अतिशय मनमोहक दृश्य दिसते.  समुद्राकडे तोंड करून उभे राहिल्यावर डावीकडे काळे खडक व वाळू यामुळे काळसर दिसणारा काळा समुद्र आणि उजवीकडे शुभ्र रेतीमुळे उजळलेला पांढरा समुद्र पाहिला की निसर्गाची किमया अनुभवास येते. समोरचा निळाशार अथांग सागर आपल्या डोळ्यात आणि कॅमेऱ्यात साठवायचा प्रयत्न करत तिथे थोड्यावेळ थांबलो. 

डोक्यावर रणरणते ऊन असूनही समुद्राकडून येणाऱ्या वाऱ्यामुळे उन्हाचे चटके बसत नव्हते. तटबंदीवर मनसोक्त फिरून आम्ही दीपस्तंभाकडे निघालो.

                                 बालेकिल्ल्यच्या तटबंदीवरून दिसणारे दृश्य  

                                 काळा समुद्र 

                                 पांढरा समूद्र 

बालेकिल्ल्याकडून येताना भागेश्वर मंदिराच्या थोडे पुढे गेल्यावर उजवीकडे तीव्र चढणीचा एक रस्ता लागतो. हा रस्ता दीपस्तंभाकडे जातो. या रस्त्याचे वैशिष्ट्य म्हणजे संपूर्ण रस्ता परकोटाच्या तटबंदीला लागून आहे.

 दीपस्तंभापर्यंत मोटारगाडी जाते, मात्र तीव्र चढण असल्याने खबरदारी घेणे गरजेचे आहे.आम्ही गेलो तेव्हा दुरुस्तीच्या कामासाठी दीपस्तंभ पर्यटकांसाठी बंद होता. त्यामुळे आत जाता आले नाही. पण तेथील पठारावर मात्र थोडा वेळ रेंगाळलो.

कुर्डू आणि सोनकीच्या फुलांनी बहरलेले पठार, समुद्राकडून वाहणारा वारा, समोरच्या टेकाडावर दिसणारी बालेकिल्ल्याची तटबंदी, भगवती मंदिर, काळा व पांढरा समुद्र, सिमेंट जेट्टी, दर्यात भिरभिरणाऱ्या होड्या हे सगळं परीकथेसारखे भासत होते. पाय निघत नव्हता, पण अखेर रत्नदुर्गाला राम राम ठोकला आणि परतीच्या प्रवासाला सुरुवात केली. पण तटबंदीवरुन बघितलेले ते दृश्य मात्र मनावर नकळतच कोरले गेले....

                                दीपस्तंभ